Chấp hành xong hình phạt án treo thì khi nào được xóa án tích?

Bài viết này sẽ giải thích rõ về hình phạt án treo và quy định về xóa án tích theo pháp luật Việt Nam, dựa trên Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) và các Nghị quyết hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao (đặc biệt là Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP và Nghị quyết 01/2022/NQ-HĐTP).

I. Hình phạt Án treo

1. Khái niệm Án treo:

Án treo không phải là một hình phạt độc lập, mà là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện. Tức là, người phạm tội vẫn bị kết án phạt tù, nhưng được Tòa án quyết định không phải chấp hành hình phạt tù trong trại giam mà được trở về cộng đồng, chịu sự giám sát, giáo dục của cơ quan, tổ chức nơi làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi cư trú trong một thời gian thử thách nhất định.

Bản chất: Án treo là sự khoan hồng của pháp luật, tạo điều kiện cho người phạm tội ít nghiêm trọng có cơ hội sửa chữa sai lầm, hòa nhập cộng đồng mà không bị cách ly khỏi xã hội.

2. Điều kiện để được hưởng Án treo (theo Điều 65 Bộ luật Hình sự và Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP, sửa đổi bởi Nghị quyết 01/2022/NQ-HĐTP):

Để một người bị kết án phạt tù được xem xét hưởng án treo, Tòa án phải căn cứ vào các điều kiện sau:

• Bị xử phạt tù không quá 03 năm: Đây là điều kiện tiên quyết. Nếu mức hình phạt tù từ 03 năm 01 ngày trở lên thì không được hưởng án treo.
• Có nhân thân tốt:
  • Ngoài lần phạm tội này, người phạm tội không có tiền án, tiền sự.
  • Chấp hành chính sách, pháp luật và thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của công dân ở nơi cư trú, nơi làm việc.
  • (Trường hợp có tiền án nhưng đã được xóa án tích, hoặc đã bị xử phạt hành chính thì vẫn được xem xét có nhân thân tốt nếu đáp ứng các điều kiện khác).
• Có từ 02 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trở lên:
  • Các tình tiết giảm nhẹ được quy định tại Khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự (ví dụ: tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại; thành khẩn khai báo; phạm tội lần đầu và là người giúp sức trong vụ án đồng phạm với vai trò không đáng kể…).
  • Nếu có tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thì số tình tiết giảm nhẹ phải nhiều hơn số tình tiết tăng nặng.
  • Phải có ít nhất 01 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại Khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự.
• Có nơi cư trú rõ ràng hoặc nơi làm việc ổn định: Để cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giám sát, giáo dục.
• Xét thấy không cần phải bắt chấp hành hình phạt tù: Nếu người phạm tội có khả năng tự cải tạo và việc cho hưởng án treo không gây nguy hiểm cho xã hội; không ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

3. Thời gian thử thách của Án treo:

• Thời gian thử thách là thời gian người được hưởng án treo phải chịu sự giám sát, giáo dục tại cộng đồng.
• Thời gian thử thách được Tòa án ấn định, bằng hai lần mức hình phạt tù mà Tòa án đã tuyên, nhưng không được dưới 01 năm và không được quá 05 năm.
• Thời điểm bắt đầu tính thời gian thử thách:
  • Nếu bản án sơ thẩm cho hưởng án treo và không bị kháng cáo, kháng nghị phúc thẩm: tính từ ngày tuyên án sơ thẩm.
  • Nếu Tòa án cấp phúc thẩm cho hưởng án treo (khi sơ thẩm không cho hoặc có kháng cáo, kháng nghị): tính từ ngày tuyên án phúc thẩm.
  • Có những trường hợp đặc biệt khác do Tòa án quyết định.

4. Hậu quả trong thời gian thử thách:

• Nếu trong thời gian thử thách mà người được hưởng án treo cố ý vi phạm nghĩa vụ 02 lần trở lên: Tòa án có thể quyết định buộc người đó phải chấp hành hình phạt tù của bản án đã cho hưởng án treo.
• Nếu trong thời gian thử thách mà người được hưởng án treo thực hiện hành vi phạm tội mới: Tòa án sẽ tổng hợp hình phạt của bản án trước (án treo) với hình phạt của bản án mới.

5. Người hưởng án treo có tiền án không?

Người được hưởng án treo vẫn được coi là có án tích (có tiền án) cho đến khi họ được xóa án tích theo quy định của pháp luật.

II. Xóa án tích

1. Khái niệm Xóa án tích:

Xóa án tích là việc pháp luật công nhận một người đã bị kết án hình sự, sau khi chấp hành xong bản án và trải qua một thời gian nhất định không phạm tội mới, sẽ được coi là chưa từng bị kết án. Điều này nhằm tạo điều kiện cho người đó tái hòa nhập cộng đồng, ổn định cuộc sống và không bị phân biệt đối xử vì án tích cũ.

2. Các hình thức xóa án tích (Điều 69 Bộ luật Hình sự):

Có 03 hình thức xóa án tích:

• Đương nhiên được xóa án tích (Điều 70 BLHS): Áp dụng cho các trường hợp phạm tội ít nghiêm trọng, tội nghiêm trọng và một số tội rất nghiêm trọng nhất định, sau khi đã chấp hành xong bản án (hoặc hết thời gian thử thách án treo) và không phạm tội mới trong một thời hạn nhất định.
• Xóa án tích theo quyết định của Tòa án (Điều 71 BLHS): Áp dụng cho các trường hợp phạm tội rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng, hoặc những tội quy định tại Chương XIII (Tội xâm phạm an ninh quốc gia) và Chương XXVI (Tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh) của Bộ luật Hình sự. Để được xóa án tích, người bị kết án phải nộp đơn và Tòa án sẽ xem xét, quyết định.
• Xóa án tích trong trường hợp đặc biệt (Điều 72 BLHS): Áp dụng khi người bị kết án có những cống hiến đặc biệt cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hoặc đã lập công lớn, được các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền đề nghị và Tòa án quyết định.

3. Điều kiện và thời hạn để đương nhiên được xóa án tích (Điều 70 Bộ luật Hình sự):

Người bị kết án đương nhiên được xóa án tích nếu đáp ứng đủ các điều kiện sau:

• Không thuộc các tội quy định tại Chương XIII và Chương XXVI của Bộ luật Hình sự (tức là không phạm tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh).
• Đã chấp hành xong hình phạt chính, thời gian thử thách án treo hoặc hết thời hiệu thi hành bản án.
• Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án (ví dụ: bồi thường thiệt hại, án phí…).
• Trong thời hạn quy định, người đó không thực hiện hành vi phạm tội mới:
  • 01 năm trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù nhưng được hưởng án treo.
  • 02 năm trong trường hợp bị phạt tù đến 05 năm.
  • 03 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 05 năm đến 15 năm.
  • 05 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 15 năm, tù chung thân hoặc tử hình nhưng được ân giảm.

Lưu ý: Thời hạn này được tính từ ngày chấp hành xong hình phạt chính hoặc hết thời gian thử thách án treo.

4. Thủ tục xóa án tích:

• Đương nhiên xóa án tích: Người được đương nhiên xóa án tích không cần phải nộp đơn hoặc làm bất kỳ thủ tục gì. Khi có yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp, cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp sẽ cấp Phiếu lý lịch tư pháp là họ không có án tích nếu có đủ điều kiện.
• Xóa án tích theo quyết định của Tòa án và xóa án tích trong trường hợp đặc biệt: Người bị kết án hoặc đại diện hợp pháp của họ phải làm đơn yêu cầu Tòa án đã xét xử sơ thẩm vụ án để được xem xét, quyết định.

5. Ý nghĩa của việc xóa án tích:

Sau khi được xóa án tích, người bị kết án sẽ được coi là chưa bị kết án, tạo điều kiện thuận lợi cho họ trong công việc, học tập, tham gia các hoạt động xã hội mà không bị mặc cảm hay hạn chế bởi quá khứ phạm tội.